‘Met het kinderverhaal in de dienst ben je er niet’
‘Het kinderverhaal is overal geïntroduceerd in de eredienst, maar daarmee ben je niet klaar met het aanbod voor kinderen’, zegt een gepassioneerde Trinette Verhoeven. Verhoeven is als classispredikant in Utrecht, in dienst van de Protestantse Kerk in Nederland, inspirator en aanjager van het kerkelijk gesprek. Ze is geestelijk leider en vraagt vanuit die rol aandacht voor ‘inhoud en hart van het kerk-zijn’.
Het begrip ‘Godly Play’ is genoeg om Trinette Verhoeven een vurig betoog te laten afsteken over kinderen ‘die geen lege vaten zijn en hun eigen ervaringen hebben met geloof ’. ‘Kinderen deel uit laten maken van de kerkdienst, geeft een ervaring van het goddelijke. Je neemt ze mee in het gezamenlijk zingen, dat is een religieuze ervaring. Maar kinderen hebben de taal nog niet om die ervaring voor zichzelf te verwoorden. En dat is wél wat geloof nodig heeft: verwoorden en daarmee geloof een plek kunnen geven in hun dagelijks leven.
Anders krijgt dat geloof geen handen en voeten.’ Verhoeven raadt het waar ze maar kan aan: ‘Zet Godly Play in!’ Zelf heeft ze er als classispredikant nu weinig tijd voor, maar ze put rijkelijk uit haar ervaring als predikant van de evangelisch-lutherse gemeente in Den Haag. ‘Godly Play is een concept waarin kinderen volstrekt serieus worden genomen. Ze krijgen de tijd om de taal van de geloofservaring aan te leren. Dat zelf verwoorden leren ze echt niet in het kwartiertje dat de preek duurt. En dat leer je ook niet met het vertellen van een verhaaltje met een kleurplaat. Kinderen worden vaak toch tekortgedaan in veel kerkelijke praktijk.’
Kerkdienst en Godly Play-sessies
Hoe geef je de jongste generatie traditie en geloof mee, hoe maak je kerkdiensten toegankelijk? Het zijn vragen die alle gemeentes bezighouden. Of er nu veel of weinig kinderen zijn: ‘Haal de kinderen een keer in de maand bij de dienst en geef ze verder de hele cyclus Godly Play.’ Trinette Verhoeven zag de kinderen in ‘haar’ Lutherse kerk in Den Haag bijvoorbeeld op woensdagmiddag, of ze hield een hele Godly Play-serie in de Veertigdagentijd.
‘Het is over en weer, het is ook leren van de geloofsbeleving van kinderen. Een van de eerste vragen die je stelt in het verwonderingsgesprek na het vertellen van het verhaal is: Wat denk jij, wat is het mooiste in dit verhaal? Toen ik vervolgens in de eredienst in de lutherse gemeente een ‘verhaal’ vertelde, reageerde een klein meisje hardop in de kerk met: ‘En wat denk jij, wat is het mooiste in dit verhaal?’ Durf jezelf ook te laten bevragen.
‘Godly Play’, het concept
De methodiek Godly Play is ontwikkeld door Jerome Berryman, predikant in de Verenigde Staten van Amerika. Toen hij als pastor op een kinderafdeling van een ziekenhuis werkte, merkte hij dat kinderen uitstekend worden voorbereid op medische handelingen, maar dat gesprekken over angst, eenzaamheid, leven en dood nauwelijks werden gevoerd.
Met behulp van eenvoudige figuurtjes bracht hij op de bedrand van de kinderen verhalen uit de christelijke traditie tot leven. Aan de kinderen vroeg hij om hun eigen weg naar en in het verhaal te vinden. Door dit spel begonnen de kinderen taal te ontwikkelen, waarmee ze konden vertellen wat er in hen omging. In de loop der jaren zijn zo meer dan honderd verhalen ontwikkeld. De nadruk op spel is niet alleen een pedagogisch maar ook een theologisch uitgangspunt. Het geheimenis van de verborgen aanwezigheid van God leren ontdekken is veel meer dan een cognitieve introductie in een traditie: het is een spel, een heilig en vrij spel.
Het kind helpen het zelf te doen met gebruikmaking van zintuigen en beweging’ – de sensomotorische pedagogiek van Maria Montessori – vormt de basis voor de uitwerking van het concept van Godly Play.
Een Godly Play-bijeenkomst bestaat uit vijf onderdelen.
• Voorbereiden: deelnemers welkom heten, eventuele ballast weghalen en gemeenschap vormen in de ‘heilige’ ruimte.
• Verhaal: met vertel-materialen wordt in de kring het verhaal verteld, iedereen mag ‘in’ het verhaal komen.
• Verwonderen: vragen die de verteller na het verhaal stelt, helpen een deelnemer om dieper het verhaal in te gaan, zich te verwonderen, verbinding te vinden met het eigen leven, daar woorden aan te geven of juist niet en om een spel te spelen waarin God ontmoet kan worden.
• Verwerken: na het verwonderingsgesprek kan iedereen een werk of spelvorm kiezen naar aanleiding van het verhaal.
• Vieren: iedereen komt terug in de kring en er wordt feestelijk afgesloten.
Inmiddels is Godly Play allang niet meer het oorspronkelijke concept alleen voor kinderen. Het gaat niet om kennis, maar om persoonlijke verhalen en spirituele betrokkenheid bij ‘God’.
Daarom werkt het bij alle leeftijden, in allerlei groepen. Godly Play leent zich ook voor de meest verfijnde theologische reflectie. Zolang het voldoet aan de voorwaarde dat het plaatsvindt binnen een veilige gemeenschap die elkaar steunt.
Dan wordt het spannend, als de participatie van kinderen wordt toegelaten, dan krijg je een andere eredienst. De inbreng van kinderen is heel belangrijk, dat mis ik best vaak. Wat ik zie, en waar ik mezelf ook aan bezondig is: we droppen een verhaal en we laten het daarbij.’
Verbinding en (familie)geschiedenis Het ‘leren geloven-spel’ Godly Play is ook voor ouders en grootouders, niet alleen in de kerk, maar ook voor thuis. De gedachte daarbij is dat kinderen geestelijk gezonder worden als ze Bijbelverhalen kunnen verbinden met hun dagelijks leven. Dat ze verhalen kunnen verbinden met geschiedenis en familiegeschiedenis.
‘Neem het scheppingsverhaal,’ zegt Verhoeven, ‘en vertel aan het kind thuis hoe jij je herinnert dat het geboren werd, dat de maan toen scheen, en hoe het kind daarmee in de familie kwam. De bedenker van Godly Play deed sessies met kinderen in het ziekenhuis. Juist dan is het belangrijk om emoties en je eigen geschiedenis onder woorden te brengen. Bijbelverhalen helpen om te ontdekken waar je zelf staat, om je geworteld te voelen.
Daarom krijgt het verwonderingsgesprek zo’n belangrijke plaats in Godly Play en kun je jezelf verbinden met een bijbelverhaal.
Het werkt bij demente bejaarden, het werkt eigenlijk bij iedereen. In Finland wordt het zelfs heel ‘seculier’ ingezet, in sessies met ceo’s van grote bedrijven zoals telecommunicatiegigant Nokia.’
Bewuste keuze
Godly Play vraagt om goede voorbereiding en de omgeving is zeer belangrijk. ‘Het is niet even: hup de stoelen aan de kant in de consistoriekamer en de tas van de dominee half geopend in een hoek’, stelt Verhoeven.
‘Je besteedt als gemeente aandacht
aan de inrichting van de kerkzaal,
besteed dan ook aandacht
aan de aankleding
van de ruimte voor de kinderen.’
Godly Play is zeker geen evenement. Naar een evenement ga je toe, dit is een bewuste keuze die je moet maken. Godly Play vraagt om trouw en volharding. En als je dat op kunt brengen, krijg je een schat aan religieuze taal en beleving, nadrukkelijk ook een beleving van symbolen, van stilte. De keuze voor deze benadering van kinderen veronderstelt ook het opbouwen van een curriculum. Het gaat voort, je pakt het nog eens terug naarmate kinderen ouder worden.’
Praxedis Bouwman is religiewetenschapper/ journalist en interim-hoofdredacteur van TussenRuimte. Ze heeft verschillende bestuurlijke rollen in de binnenen buitenlandse oecumene.
TussenRuimte 2022 – 01 | Praxedis Bouwman |